50 lat specjalności pedagogika baletowa na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina

Powstanie pierwszych studiów z dziedziny tańca w Polsce

Taniec jako odrębna dziedzina gości na polskich uczelniach dopiero od kilku dekad[i]. Aktualnie osoby, pragnące uzyskać wyższe wykształcenie w tej dziedzinie, mają kilka różnorodnych propozycji studiów. Jednakże warto przypomnieć, że pierwszą uczelnią w Polsce, na której stworzono warunki do rozwoju osób zajmujących się tańcem, jest Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie.

Zaznaczyć należy, że w tym kraju do lat 70. XX wieku tancerze oraz choreografowie byli pozbawieni możliwości podejmowania kształcenia specjalistycznego na poziomie wyższym w dziedzinie tańca. W drugiej połowie XX wieku między innymi na łamach czasopism kulturalnych teoretycy i dziennikarze wyrażali zaniepokojenie brakiem profesjonalnej ścieżki rozwoju i poziomem wykształcenia kadry pedagogicznej zajmującej się tańcem[ii]. Zapotrzebowanie na pedagogów tańca było ogromne. Artyści i krytycy publicznie poruszali problem braku możliwości zdobywania kwalifikacji na poziomie wyższej uczelni. Przez taki stan edukacji zdecydowanie za mało osób dysponowało takimi umiejętnościami i wiedzą, by móc pracować w charakterze pedagoga czy też budować środowisko tańca oparte na solidnych teoretycznych podstawach. W tamtym czasie jedyną możliwość kontynuowania nauki po ukończeniu ogólnokształcącej szkoły baletowej stanowił bowiem wyjazd do ZSRR[iii].

Mając na uwadze, jak wygląda sytuacja osób zajmujących się tańcem oraz fakt, iż do rozwijania tej dziedziny w Polsce potrzebna jest wykwalifikowana kadra, krytycy i artyści tańca postulowali więc, by powstała możliwość edukacji na poziomie wyższym. Projekt założeń oraz nowy program studiów został opracowany w Centralnym Ośrodku Pedagogicznym Szkolnictwa Artystycznego przez Teresę  Czajkowską (wizytatorkę szkolnictwa baletowego) i Kazimierza Milattiego (dyrektora tego ośrodka), przy współudziale Barbary Kasprowicz  (dyrektorki  artystycznej  Państwowej  Szkoły  Baletowej  w  Warszawie)[iv]. 1 października 1972 roku, na mocy Zarządzenia  Ministra  Kultury  i  Sztuki  z  4  sierpnia  1972  roku, zostały uruchomione pierwsze w naszym kraju Zaoczne Wyższe Studia Nauczycieli Tańca, działające w Państwowej  Wyższej  Szkole  Muzycznej w Warszawie, obecnie funkcjonującej jako Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina)[v]. Zaznaczyć należy, że odbyło się to także dzięki przychylności ówczesnych władz uczelni, w szczególności rektora, prof. Tadeusza Maklakiewicza.

Kształtowanie się struktury Wydziału

Zaoczne Wyższe Studia Nauczycieli Tańca utworzone zostały na Wydziale Wychowania Muzycznego, który wcześniej kilkukrotnie zmieniał nazwę[vi]. Miało to miejsce m.in. dzięki poparciu ówczesnego dziekana niniejszego wydziału, prof. Antoniego Szalińskiego. W 1972 roku kierownictwo nad studium objął prof. Zbigniew Korycki. W pierwszym składzie wykładowców, którzy opracowali programy nauczania poszczególnych przedmiotów, znaleźli się z kolei między innymi: prof. dr hab. Janina Pudełek, mgr Danuta Piasecka, mgr Jarosław Piasecki, Irena Turska, dr Krystyna Świderska i prof. dr hab. Gerwazy Świderski[vii].

Początkowo studia te funkcjonowały jako trzyletnie zaoczne studium zawodowe, lecz od 1973 roku zostały przekształcone w czteroletnie studia magisterskie. Zmieniono wtedy także nazwę na Zaoczne Studia Magisterskie Pedagogiki Baletu[viii]. Do 1994 roku kierował nimi prof. Zbigniew Korycki, a następnie – w latach 1994–2010 – mgr Małgorzata Kucharska-Nowak. W czasie prowadzenia przez nią niniejszego kierunku miały miejsce istotne zmiany na poziomie strukturalnym. W 2004 roku powołane bowiem zostały jednolite, pięcioletnie  studia magisterskie dotyczące pedagogiki baletu. Trzy lata później nastąpiła jednak kolejna reorganizacja trybu studiowania: podział na trzyletnie studia licencjackie oraz dwuletnie studia magisterskie[ix].

W 2008 roku Państwowa Wyższa  Szkoła  Muzyczna w Warszawie została przemianowana na Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina. Wydział, na którym istniała specjalność pedagogika baletowa, uzyskał z kolei nazwę Wydziału Dyrygentury Chóralnej, Edukacji Muzycznej, Muzyki Kościelnej, Rytmiki i Tańca[x]. Podkreślić należy, że po mgr Małgorzacie Kucharskiej-Nowak studiami z dziedziny tańca kierowała dr hab. Aleksandra Dziurosz, prof. UMFC, a następnie dr hab. Klaudia Carlos-Machej, prof. UMFC, która od 2019 roku pełni funkcję dziekana nowo powołanego Wydziału Tańca[xi].

Kolejne lata przyniosły etap kształtowania się nowych inicjatyw, a co za tym idzie – także struktury wydziału. W 2010 roku w jego strukturze utworzony został Zakład Tańca – jako odrębna jednostka przeznaczona do koordynowania działalności naukowej i dydaktycznej w tym zakresie – który trzy lata później przemianowany został na Katedrę Tańca[xii]. W latach 2010–2020 kierowała nią (wcześniej Zakładem Tańca) prof. Ewa Wycichowska. Od 2020 roku funkcję tę pełni dr hab. Beata Książkiewicz, prof. UMFC[xiii].

Obecny model kształcenia i perspektywy zawodowe

Aktualnie w ramach Wydziału Tańca funkcjonuje kierunek taniec, na którym istnieją trzy specjalności. Na poziomie studiów I stopnia są to pedagogika baletowa oraz taniec współczesny, natomiast na poziomie studiów II stopnia – także pedagogika baletowa oraz choreografia[xiv].

Studia licencjackie oraz magisterskie w ramach specjalności pedagogika baletowa są skierowane do absolwentów ogólnokształcących szkół baletowych oraz szkół sztuki tańca. Po ukończeniu procesu kształcenia uzyskują oni przygotowanie pedagogiczne oraz możliwość wykonywania zawodu nauczyciela tańca w różnych technikach, przewidzianych w programie poszczególnych ogólnokształcących szkół baletowych. Jednocześnie takie osoby mogą podejmować pracę w różnego rodzaju instytucjach kultury – uzyskują bowiem niezbędne kwalifikacje praktyczne oraz teoretyczne.

Warto zaznaczyć, że od początku istnienia specjalności pedagogika baletowa kształceni są zarówno przyszli metodycy, jak i specjaliści  ds. nauczania  tańca  w  różnych stylach i technikach. Mogą oni uczyć tańca zarówno klasycznego, jak i ludowego, współczesnego czy historycznego, a także pracować jako teoretycy, np. wykładać historię tańca. Program studiów zawiera bowiem przedmioty w kilku blokach. Zarówno na studiach licencjackich, jak i magisterskich są to: grupa zajęć kierunkowych (m.in. taniec klasyczny, współczesny, zasady kompozycji tańca, rytmika, podstawy biomechaniki tańca, choreografia), grupa zajęć kształcenia ogólnokształcącego (m.in. seminarium,  konsultacje dotyczące pracy dyplomowej, język obcy), grupa zajęć z dziedziny nauk humanistycznych lub społecznych (m.in. historia tańca), grupa zajęć pedagogicznych (m.in. psychologia, pedagogika, podstawy dydaktyki). Na każdym etapie kształcenia istotne jest też zrealizowanie praktyk, związanych z poszczególnymi technikami tańca (łącznie jest to aż 150 godzin). Na przestrzeni lat najważniejsze zmiany w programie studiów dotyczyły praktyk pedagogicznych i metodyki nauczania tańca współczesnego – liczba godzin tych przedmiotów zwiększyła się znacznie, co wskazuje, że przyszli absolwenci tego kierunku mają duże potrzeby w zakresie kształcenia praktycznego oraz pozaklasycznego.

Historia przemian, jakie zaszły w specjalności pedagogika baletowa, wskazują na nieustanny rozwój kierunku oraz dostosowywanie programu do potrzeb współczesnych praktyków i teoretyków tańca. Zmiany te dotyczą zarówno samej struktury Wydziału, jak i sposobów kształcenia czy zapraszania do współpracy tancerzy, choreografów i pedagogów, mogących przekazać różnorodną wiedzę. Zauważyć należy, że przez 50 lat absolwenci tej specjalności zasilali szeregi zespołów baletowych, ogólnokształcących szkół baletowych czy instytucji kultury. Istotne więc, by władze Wydziału pamiętały o tym, że kierunek ten dotychczas reagował na zainteresowania i wymagania studentów oraz instytucji, w których znajdowali oni pracę po ukończeniu studiów. Można też mieć nadzieję, że program nauczania będzie nadal modyfikowany, a ci, którzy go tworzą, będą na bieżąco uwzględniać na potrzeby rynku, by jak najwięcej absolwentów mogło znaleźć zatrudnienie.

Przypisy

[i] Nadal jednak poszczególne wydziały, na których realizowane są takie kierunki jak taniec czy choreografia, funkcjonują najczęściej na uczelniach związanych z kształceniem w innym kierunku, jak np. Akademia Muzyczna im. G. i K. Bacewiczów w Łodzi, Akademia Sztuk Teatralnych im. S. Wyspiańskiego w Krakowie z filią w Bytomiu, Akademia Muzyczna im. K. Szymanowskiego w Katowicach; nadal nie ma w Polsce autonomicznej uczelni wyższej, oferującej jedynie program z dziedziny tańca.

[ii] Zob. Irena Turska, Almanach baletu polskiego 1945-1974, Kraków 1983, s. 187–189.

[iii] W latach 50. XX wieku w Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie powstał Wydział Choreografii, działał jednak zaledwie kilka lat. Zob. Zuzanna Kupidura, Kierunek taniec na Uniwersytecie Muzycznym  Fryderyka Chopina. Historia, pedagodzy, działalność [w:] Taniec w warszawie – społeczeństwo, edukacja, kultura, pod red. Hanny Raszewskiej-Kursy, Warszawa 2018, s. 84.

[iv] Zob. strona internetowa Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina – zakładka Wydziału Tańca, https://chopin.edu.pl/uniwersytet/wydzialy/wydzial-tanca [dostęp: 8.07.2023]; por. Program Jubileuszu 45-lecia specjalności pedagogika baletowa, kierownik projektu: dr Klaudia Carlos-Machej, opieka artystyczna: ad. dr hab. Zofia Rudnicka, Warszawa 2018, Warszawa 1986. Andrzej Potocki, Kadra w balecie  – sytuacja i potrzeby [w:] Kadra dla muzyki: (wybrane problemy), pod red. Bronisława Gołębiowskiego, Leszka Szewczyka, z. 2, Warszawa 1984, s. 89–94.

[v] Zarządzenie nr 63 Ministra Kultury i Sztuki z dnia 4 sierpnia 1972 r. w sprawie utworzenia w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie Zaocznego Wyższego Zawodowego Studium Nauczycieli Tańca (Dz. U. MKiS z dnia 6 IX 1972 r. poz. 48).

[vi] „W 1946 r. funkcjonował jako Wydział Pedagogiczny, w 1952 r. – Nauczycielsko-Instruktorski, a w 1957 r. ograniczono się do pierwszego członu i po roku utworzono Sekcję A i B, czyli studia dzienne (dla kandydatów na nauczycieli) i wieczorowe (dla czynnych nauczycieli). W 1960 r. powrócono do pierwotnej nazwy, by po czterech latach ponownie ją zmienić. Wydział Wychowania Muzycznego w 1970 r. utworzył kolejną Sekcję – C – studiów zaocznych, umożliwiając tym samym podjęcie kształcenia przez osoby pracujące w miejscowościach oddalonych od miast, w których działają wyższe szkoły muzyczne”. Zob. Zuzanna Kupidura, op. cit.

[vii] Zob. Agnieszka Rutkowska, Współczesne problemy pedagogów tańca, niepublikowana rozprawa  doktorska, Wydział Pedagogiczny, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2019; rozprawa napisania pod kierunkiem prof. dr hab. Krystyny Pankowskiej, s. 96.

[viii] Zob. strona internetowa Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina – zakładka Wydziału Tańca, https://chopin.edu.pl/uniwersytet/wydzialy/wydzial-tanca [dostęp: 8.07.2023]. Por. Magdalena Dziadek, Od Szkoły Dramatycznej do Uniwersytetu:  dzieje wyższej uczelni muzycznej w Warszawie 1810-2010, t. II: 1945-2010, Warszawa 2016, s. 378–379.

[ix] Pierwszy rocznik rozpoczął studia magisterskie w 2010 roku, po ukończeniu trzyletnich studiów licencjackich. Przyjęcie takiego trybu było związane z ujednoliceniem polskiego trybu kształcenia i z wprowadzeniem systemu bolońskiego. Zob. Magdalena Dziadek, op. cit., s. 668–669.

[x] Ibidem. Por. Janina Pudełek, Powojenne książki o balecie, „Ruch Muzyczny” 1973, nr 14, s. 14–17.

[xi] O procesie kształtowania się Wydziału przeczytać można na jego stronie internetowej. Zob. Wydział Tańca UMFC, https://chopin.edu.pl/uniwersytet/wydzialy/wydzial-tanca [dostęp: 8.07.2023].

[xii] Zob. Zuzanna Kupidura, op. cit., s. 85–86.

[xiii] Zob. strona internetowa Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina – zakładka Wydziału Tańca, https://chopin.edu.pl/uniwersytet/wydzialy/wydzial-tanca [dostęp: 8.07.2023].

[xiv] Ibidem.